Lynx in de media 

17 november 2021

Artikel De Bode over Sober

door Jessica Rovers

23 en 28 oktober 2021

Artikelen AD/PZC over Sober

door Rolf Bosboom

1 september 2020

Artikel AD/PZC over Sober

door Rolf Bosboom

1 augustus 2020

Tolle Belege Interview Julia van de Graaff

door Anne Schram

14 januari 2019

Theaterkrant recensie Apocalypse How 

door Dick van Teijlingen

VERMAKELIJKE PREPPER-KOMEDIE

Gezien op 12 januari 2019, Toneelschuur, Haarlem 

Tg. Lynx werd een paar jaar geleden opgericht door Julia van de Graaff en Gonny Gaakeer. Na De tweede wereld, een documentair drama over de Koude Oorlog, speelt het gezelschap Apocalypse how, een komedie over de rampen die ons bedreigen en hoe mensen zich daartegen verweren. De tekst is van Simon Weeda, de regie van Ivar van Urk.

In Amerika schijnt het wijdverbreid te zijn, maar in Nederland loopt het verschijnsel minder in het oog. Vandaar misschien dat er alleen een Engels woord voor is: preppers. Dat zijn mensen die zich voorbereiden op de rampen die ze verwachten omdat ze niet vertrouwen op de wereld buiten hen: de ontwikkelingen in de natuur, de politiek, de technologie en het multinationale zakenleven zijn er allemaal op uit om de gewone mens het leven zuur te maken.

Nel uit Spijkenisse is er zo een. Ze heeft zich ingegraven in een bomvrije kelder vol waterdichte plastic vaten, met een tas vol exemplaren van Le fabuleux destin d’Amélie Poulain (want je moet er altijd op voorbereid zijn dat films verslijten) en, zo blijkt later, een fortuin aan geavanceerde medische apparatuur. Als je naar buiten gaat, word je voor je kop geschoten, weet ze, kijk maar naar Pim Fortuyn. Daar kon Wim Kok, ‘de paarse paling’, ook niks tegen doen. In die wereld leeft ze. Nel heeft zichzelf helemaal ingericht op een barre toekomst. Geef haar een tv, een koptelefoon en een prettige stoel en laat het buiten maar spoken.

Op haar dochter en haar man zit ze niet te wachten. Foekje en Evert komen haar vertellen dat ze haar woning uit moet. Die ligt namelijk in een uiterwaardengebied dat onder water gezet gaat worden. De verborgen agenda is dat Foekje de opbrengst van het huis en de oprotpremie nodig heeft om haar leven weer op de rails te krijgen. Na een overdosis tegenslag, zelfhulpboeken en een personal trainer is uit de puinhopen van haar leven de nieuwe ik verrezen. Ze kijkt hardnekkig positief tegen het leven aan en maakt er een punt van dat ze haar man zijn overspel heeft vergeven.

De moeder-dochterconfrontatie verloopt stroef, om het voorzichtig te zeggen. Die is vermakelijk omdat schrijver Simon Weeda de acteurs pittige, originele teksten geeft. Ook het spel is sterk. Julia van de Graaff (Nel) is bijdehand in het kwadraat, met een vet Rotterdams accent, die laat zich niks aanpraten. Bij Elisa Beuger zie je tegelijk de houding van aangeleerde bluf uit het hulpcircuit als de kwetsbare vrouw die die hulp zo hard nodig heeft. Stijn Westenend is de verstandige man op de achtergrond, net geen sulletje, maar ook hij blijkt een verborgen agenda te hebben.

De taal van Weeda is sterk, het verhaal is zo overladen met rampspoed dat die al snel geen begrip of medelijden meer oproept, eerder het gevoel van dat ook nog. Hysterische uitspattingen hebben meer motivatie nodig om effectief te zijn. Er valt meer te zeggen over de redenen waarom mensen zo bang zijn voor de wereld dat ze zich eruit terugtrekken. De drie komische talenten hadden meer verdieping verdiend.

22 februari 2018

Recensie De Tweede Wereld 

door Ewa Bąk  

DE TWEEDE WERELD is een andere wereld, een alternatieve wereld. Maar kennen we haar juist wel of juist niet, is het een wereld die beter of slechter is? Een die we ook echt begrepen en ervaren hebben? Gaat het om Oost-Europa of West-Europa? Een innerlijke wereld of een die ver van ons af ligt? Is het een persoonlijke wereld of juist die waarin we allemaal leven? Een wereld waarin ik er voor jou ben of jij voor mij? 

Tg. LYNX uit Nederland neemt in haar voorstelling een interessant en belangrijk thema onder de loep; het verhaal van de individuele mens in Oost-Europa na de Tweede Wereldoorlog: in het bijzonder die in Polen en de voormalige DDR. Het gaat over zijn houding ten opzichte van de totalitaire macht, waarin men de morele ruggengraat van mensen poogde te breken, het opvoedkundig systeem en het onderwijs opnieuw vorm gaf;  dat de relatie tussen staat en burger reguleerde, beperkte en controleerde. Een systeem dat de mens mentaal opnieuw programmeerde en de Homo Sovieticus schiep. Wat goed dat deze voorstelling gemaakt is; er wordt prachtig gespeeld en gezongen -MURY van Jacek Kaczmarski in het Pools- de situatie wordt mooi in beeld gebracht.

De voorstelling toont de verwikkelingen van het individu met het communistische systeem. Dilemma’s rond verraad, loyaliteit, verantwoordelijkheid. Vriendschap en liefde. Het is niet altijd makkelijk om vandaag de dag aan te wijzen wat in die tijd echt was en wat vals. Het ligt ingewikkeld. Het is de makers gelukt die mentaliteit, die voortkomt uit een geloof in dat systeem dat maakt dat de mensen zich voor datzelfde systeem willen gaan inzetten, het willen dienen met als gevolg dat ze de regels, waarden, rechten en plichten ervan accepteren. Monika, een Duitse vrouw uit de DDR, collaboreert met de STASI, infiltreert in de vredesbeweging Vrouwen Voor De Vrede, geeft informatie door over de organisatie. Tegelijkertijd zien we een ander individu, dat zich verzet, in opstand komt door illegale, verboden handelingen te verrichten, dat probeert te vechten tegen het systeem en daarbij alles doet, wat binnen haar kracht en vermogen ligt. Anna, een Poolse kunstenares, drukt en verspreidt illegale copiën van ‘1984’ van Orwell. De verschillende houdingen van beide vrouwen komt voort uit hun levensgeschiedenissen en die van hun families. Ze ontstaan uit meer en minder bewuste keuzes. Monika, geboren in 1945, heeft haar vader nooit gekend (een kind voortgekomen uit een verkrachting?) en wordt in eerste instantie opgevoed door haar oma, die heilig in de Partij gelooft. Maar haar uiteindelijke persoonlijkheid komt tot stand in de jaren, die ze later in een kindertehuis doorbrengt. 

Anna is een succesvolle kunstenares, die met haar werk in binnen- en buitenland exposeert. Een onafhankelijke en vrije geest. De banden, die Monika en Anna met hun mannen en vriendinnen onderhouden worden terloops getoond, maar ze weerspiegelen de problemen, die eraan ten grondslag liggen. Monika’s Detlef is een koude, onbenaderbare agent van de geheime dienst, die haar nog niet eens zijn huisadres zal toevertrouwen. Anna’s Bob is een Nederlander, wat allerlei problemen oplevert, zoals het aanvragen van een paspoort (om hem te mogen bezoeken in het buitenland) en het dilemma over waar ze nou werkelijk haar leven wil doorbrengen: in Polen of in Nederland? 

De actrices weten uitstekend het hoofd te bieden aan deze hoogst ingewikkelde thematiek, zowel in tekstmateriaal als binnen de regiekeuze om dubbelrollen te spelen; de voorstelling is helder, weet te boeien, is aantrekkelijk in zijn vorm. Het geheel is daarbij evenwichtig, er worden geen extreme emoties aan de dag gelegd. De makers tonen de feiten, zetten ze uiteen zonder te oordelen of te bekritiseren, er wordt niet gestigmatiseerd. Ze hemelen noch het gedrag van hun personages noch wat er van hen geëist wordt op. Ze tonen eerder de tragiek en de gevolgen van de situatie, waarin de hoofpersonen buiten hun schuld terecht zijn gekomen, en de keuzes die ze daarbinnen maken. We zijn getuigen van de gevolgen die dat heeft voor individuen als Anna en Monika, maar ook in een bredere algemeen menselijke en nationale context, zoals in de filmbeelden van de moord op Priester Popiełuszko. We zijn toeschouwer van het wrange van de situatie, dat degenen die aan de macht waren, die het vroegere regime vormden, in feite nooit bestraft zijn: Wojciech Jaruzelski, CzesławKiszczak – of Erich Honnecker, Nicolae Ceausescu, die in een volgend filmbeeld te zien zijn. Het oordeel daarover ontstaat uiteindelijk bij ons, het publiek. Het dringt zich onverhoeds, langzaam aan je op, als logisch resultaat van de regie, van een onvermijdelijke opeenvolging van gebeurtenissen en door de manier waarop alle informatie is samengevat, de verschillende houdingen onder de loep worden genomen, om je uiteindelijk bij de keel te grijpen. De grote verdienste van deze voorstelling is dat ze het publiek toestaat zelfstandig tot die conclusies te komen, de consequenties te overzien, de gevaarlijke gevolgen voor de toekomst te doorgronden. Je zou kunnen zeggen dat de voorstelling daarmee haar plicht heeft weten te vervullen, dat ze in haar missie geslaagd is. We zijn er wijzer van geworden. De makers tonen zich niet onverschillig, maar reageren op het kwaad op de best mogelijke wijze. Daarbij maken ze gebruik van uiteenlopende moderne uitdrukkingsvormen: video, documentair materiaal, interviews, animaties en een trefzekere dramaturgie, waarbij meerdere levenslopen in verschillende tijden en op verschillende plekken soepel met elkaar verweven worden. Het decor is minimalistisch, maar inventief, op een beeldscherm worden animaties van interieurs geprojecteerd; slechts een paar rekwisieten worden gebruikt– een bloem, een anjer, een vlag, een speelgoedtelefoon- kostuumwissels en pruiken die op het toneel worden op en afgezet, dit alles onder begeleiding van livemuziek.

De makers uiten hun vrees voor een mogelijke terugkeer van totalitarisme in Europa. Die vrees komt voort uit de maatschappelijk-politieke ordening die na de Tweede Wereldoorlog ontstaan is. Een Europa waarin bepaalde rekeningen nooit vereffend zijn. Waarin daders nooit zijn berecht of bestraft; die zich niet schuldig voelen, die geen enkele verantwoording hebben afgelegd, zoals de op film getoonde uitspraak van Generaal Kiszczak ons laat zien. Noch degenen die de dienst uitmaakten noch diegenen die het hoofd bogen voor deze van hogerhand benoemde regeringen; kortom de gewone, normale burgers. Daarom heeft Anna een lijst voorbereid van 160.000 personen, die “àls ze onschuldig zijn, allemaal de kans hebben dat te bewijzen.” Want men kan toch niet beweren dat er niks gebeurd is? De misdaden die begaan zijn, maar die niet herkend zijn, nooit benoemd of erkend zijn hebben tot gevolg gehad dat het kwaad zijn intrek heeft genomen in ons leven. Met als resultaat dat ze telkens opnieuw de kop op kan steken en in kracht kan toenemen. Daarmee veroorzaakt ze dat mensen elke verantwoordelijkheid van zich af kunnen schuiven, oorzaak en gevolg kunnen verwisselen en hun toevlucht kunnen nemen in beweringen dat niet zij schuldig zijn maar die ander, dat de schuld van de wereld is, of van het systeem. 

Misschien is het daarom makkelijker om van buitenaf, in dit geval vanuit Nederland, van een afstand te kunnen beschouwen wat mensen achter het IJzeren Gordijn ertoe heeft bewogen om in bepaalde omstandigheden en situaties een zeker gedrag aan de dag te leggen. Voor West-Europa is dat deel van Europa die tweede wereld. Net zoals West-Europa voor Oost-Europa langere tijd dat paradijs en beloofde land was; die tweede onbekende wereld, waar men zo naar hunkerde. Die opdeling is in zekere zin nooit helemaal verdwenen. Dat maakt het zo noodzakelijk te begrijpen wat er aan de verschillende zijden van die formeel niet meer bestaande grens gebeurd is. Want in de mensen schuilen nog steeds diezelfde angsten, zorgen, muren en grenzen, eenzelfde verleden. En daarin, in die bodem, kan die wereld van dat kwaad, dat mensen en landen en streken kan lamleggen, weer wortelschieten. Vanuit de wil ons daartegen te waarschuwen, om het bedrieglijke gezicht te tonen van die nooit helemaal herkende, nooit werkelijk mee afgerekende, cynisch van zich afgeschoven verantwoordelijkheid, is deze voorstelling ontstaan.

Maar waarom is zo’n voorstelling nooit bij ons in Polen gemaakt?

maart 2017

PNKV Bulletin  Interview met Julia van de Graaff

Biuletyn PNKV  Wywiad z Julią van de Graaff

Waldemar Pankiw

2 december 2016

Omroep Zeeland Zeeuwse Vrouwen beginnen voor zichzelf

door Anke Tanihatu

1 december 2016

PZC Theatergroep Lynx verbeeldt de kwetsbaarheid van vrijheid

door Willem Nijssen

Wat gezondheid is, besef je pas als je wat meer mankeert dan een griepje. Met vrijheid gaat het net zo. Theatergroep Lynx verhaalt over vrijheid en verraad in de voorstelling 'De Tweede Wereld'.

Het begrip vrijheid houdt Gonny Gaakeer en Julia van de Graaff, die dit voorjaar nog schitterden in Zeeuwse Vrouwen 2, erg bezig. Gonny liep al een paar jaar rond met een (waargebeurd) verhaal over een Duitse vrouw, Monika, die werkte voor de Stasi. Een vrouw, die in naam van 'de vrijheid' (maar welke dan?) bereid was om anderen aan te geven.

Julia van de Graaff had al vanaf haar kindertijd bij haar familie in Polen geproefd van de grauwe sfeer in het Oostblokland. Van allerlei propaganda, die leugens voor waarheid moest verkopen. Van het ijzig zwijgen van (groot)vaders over bolsjewieken- en Stalinterreur. Van ruw neergeslagen opstanden. Toen Julia aan haar Poolse tante vertelde dat ze samen met Gonny iets met al die verhalen wilde gaan doen, kwam die tante met een bekentenis. Want ook communistisch Polen had een inlichtingendienst, de UB.

Deze twee verhalen vormen de basis van theatervoorstelling De Tweede Wereld. Verhalen die komen uit de communistische IJzeren Gordijntijd (1945-1989), waarin de landen van het Oostblok (ook wel de Tweede Wereld genoemd) zuchtten onder keiharde communistische partijdiscipline. Wie als een 'niemand' opgroeit, kan binnen de Staatssicherheit (Stasi) in Oost-Duitsland een belangrijk 'iemand' worden waarnaar geluisterd wordt. Zo verging het Monika. Zij moest infiltreren in twee verdachte actiegroepen. Maar ondervond er zoveel vriendschap en gedeeld idealisme, dat het haar wel moest verwarren. En na de val van de Berlijnse muur in 1989 wordt zij 'opgegeten door haar spijt', aldus Gonny Gaakeer.

Poolse Anna vergaat het anders. Er wordt van haar net als van iedereen nadrukkelijk verwacht dat zij haar landgenoten wil bespioneren. Zij probeert zich onder de UB uit te wringen, en drukt en verspreidt ondertussen een illegale editie van de roman 1984 van George Orwell. Een ander verhaal dus, maar met dezelfde verwarring en schaamte tot gevolg.

Vriendinnen

Twee slachtoffers van Monika zijn later hun verraadster gaan opzoeken. Ze waren niet alleen alle drie lid van de Oost-Duitse actiegroep Vrouwen voor Vrede. Ze waren toch ook vriendinnen? De werkelijkheid blijkt veel complexer, held en verrader kunnen in één lichaam huizen, dader en slachtoffer óók. Dat alles legden de slachtoffers vast in het boek Geschützte Quelle. Dat was het verhaal dat Gonny leerde kennen en wilde omzetten in toneelvorm.

Julia van de Graaff en Gonny Gaakeer vertellen gedreven over de eersteling van hun jonge theatergroep Lynx. De vrijheid gaat hen aan het hart, zij willen bewust maken ('Wat zou jij doen?') en het begrip herwaarderen. ,,Wij willen er zeker iets mee zeggen, maar het is geen zwartgallige boodschap. Er kan zelfs gelachen worden, want de absurditeit van die tijd geven we ook weer." Ze beseffen ook dat er ondertussen veel mensen rondlopen die van deze recente geschiedenis al niet zo veel meer weten en willen ook het tijdsbeeld schetsen: de sfeer achter het IJzeren Gordijn. ,,Maar het moet natuurlijk geen geschiedenisles worden."

Er moet veel verteld worden, langs de levens van de twee vrouwen. Lijnen die soepel in elkaar overlopen, en rollen die zich aanpassen. Het materiaal is documentair. De beleving is liefst theatraal en authentiek. Muziek speelt daarin een belangrijke rol. Een vijftal liedjes, en nog veel meer 'sfeermuziek'', van muzikale duizendpoot Radek Fedyk. Geen instrument dat hij niet zou durven bespelen (gitaar, basgitaar, contrabas, trombone, trompet, tuba, piano en accordeon). En geen genre dat hij niet poëtisch kan doen klinken. Waarbij poëzie ook wel eens wat rauwer mag zijn, toch?

Projecties

Er valt nog meer te beleven. Dankzij vormgever Johann van Gerwen, die al vaker met regisseuse Leen Braspenning samenwerkte. Van Gerwen is filmmaker en multimediadesigner, en van zijn hand zijn de zeer bijzondere projecties op het achterdoek. Die proberen de sfeer van die vervlogen jaren te pakken, en ook van die nooit gerealiseerde 'heilstaten achter het gordijn'. Visuele geschiedenis. Maar ze tonen ook animaties van de verschillende ruimtes waarin het verhaal zich beurtelings afspeelt: van een café in Polen tot aan het huis waarin Monika woont. Multimediaal, dat wil zeggen dat het verhaal langs meerdere zintuigen tot ons komt. Voor een completere beleving.

De Tweede Wereld lijkt een verhaal te vertellen van achter het IJzeren Gordijn, maar het is niet moeilijk - en dat is juist de bedoeling - om de link met onze zogenaamde Eerste Wereld te leggen. Vrijheid is overal en altijd even kostbaar als kwetsbaar, en dat wordt overtuigend aangetoond.